Kompleks pałacowo-parkowy w Puławach

Kompleks pałacowo-parkowy w Puławach stanowi połączenie wysmakowanej architektury i gorącego patriotyzmu. Początki pałacu położonego w usytuowanych 28 km na północny zachód od Nałęczowa, sięgają lat 1676-79. Wówczas swą rezydencję, według projektu Tylmana z Gamern, wznieśli tam Lubomirscy. Niewiele jednak przetrwało z niej do współczesności, gdyż w 1706 r. została spalona przez Szwedów.

W latach 1722-36 jej właściciele Sieniawscy i Czartoryscy przebudowali ją w stylu rokokowym według projektu Jana Zygmunta Deybla. Tą, która odcisnęła na jej wyglądzie i ideologicznym wymiarze największe piętno była jednak księżna Izabela z Flemingów Czartoryska, która przeniosła się tam z mężem Adamem Kazimierzem w 1784 r. Małżonkowie prędko uczynili swą nową siedzibę ośrodkiem polskiego życia kulturalnego, literackiego, towarzyskiego i politycznego, nazywaną potem - ze względu na swój artystyczny urok - Nowymi Atenami lub Aleksandrią.

Z końcem XVIII w. zatrudnili do przebudowy trzech architektów, z których największe znaczenie miał wykształcony przez nich we Włoszech puławianin Chrystian Piotr Aigner, który w latach 1785-1810 przebudował pałac w stylu klasycystycznym. Wg projektu księżnej Izabeli zmienił też wizerunek przypałacowego parku, tworząc romantyczny zakątek kultywujący pamięć bohaterów narodowych oraz wiarę w odzyskanie niepodległości.

Powstały m.in. Świątynia Sybilli, w której księżna umieściła pamiątki narodowe po wielkich Polakach (obiekt wzniesiony na wzór antycznej świątyni Westy w Tivoli pod Rzymem stał się potem pierwszym polskim muzeum),czy Domek Gotycki, gdzie obok dzieł da Vinciego, Rembrandta i Rafaela ulokowała kawał muru z rozwalin zamku w Lublinie. Ponadto puławski kompleks parkowo-pałacowy współtworzą jeszcze Pałacyk Myśliwski, Domek Grecki, Domek Żółty, Domek Chiński, Brama Rzymska, klasycystyczny kościół Wniebowziętej Bogurodzicy.

Założenie architektoniczne przetrwało i nadal zachwyca pięknem, natomiast pamiątki - dzięki współpracy tutejszego Muzeum Nadwiślańskiego z krakowskim Muzeum Czartoryskich - sukcesywnie wracają do komnat i sal pałacu w Puławach. Działa tutaj także Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa.

W samych Puławach warto jeszcze zwrócić uwagę na dawny szpital św. Karola Boromeusza, zbudowany na przełomie XVIII i XIX w. przez nadwornego lekarza księżnej Izabelli Karola Knittla, Karczmę „Pod Pielgrzymem” wzniesioną w XVIII w., XIX-wieczne wille przy ul. Zielonej, starą szkołę a obecnie Muzeum Oświaty wybudowaną w 1820 r., kościół św. Józefa z XVIII w.

Wystawna rokokowo-klasycystyczna rezydencja, wybudowana w latach 1722-36. Stylowy obiekt stanął na zgliszczach dworku Lubomirskich z lat ‘70 XVII wieku. Największy wpływ na niezwykły klimat tego pięknego miejsca miała księżna Izabela Czartoryska, która na początku XIX w. rozbudowała posiadłość, wypełniła park fantastycznymi obiektami i urządziła muzeum.